جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان درکل جامعه بشری را آرمان خود میداند (قسمتی از اصل 154 قانون اساسی)
بنی آدم اعضای یک پیکرند که در آفرینش ز یک گوهرند. ( گلستان سعدی)
بسمه تعالی
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
شالوده و کلید واژه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران منبعث از قانون اساسی این کشور را مواردی همچون حفظ کرامت و عزت انسانها، تحقق سعادت و رفاه بشری در کل جامعه جهانی در سایه صلح، امنیت، آزادی و برابری انسانها ، حفظ استقلال در چارچوب نفی سلطه جویی و سلطه پذیری تشکیل می دهند.
جمهوری اسلامی ایران موارد مهمی همچون حفظ استقلال ، آزادی و تمامیت ارضی را بر اساس سیاست مقابله با مداخلات بیگانه در حاکمیت ملی و امور داخلی و نیز عدم مداخله در امور داخلی دیگران، تلاش برای تامین صلح و امنیت منطقه و جهان دنبال می کند . همچنین حصول سعادت و رفاه بشریت را در گرو معنویات ، خودکفایی، میراث بشریت دانستن علوم و تکنولوژی روز می داند.
کلیات محوری سیاست خارجی فوق نه تنها در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به کررا مورد تاکید قرار گرفته است، بلکه در اعتقادات دینی و باورهای فرهنگی و عقلی جامعه ایرانی نیز امری مسلم و جزو هنجارهای اجتماعی و ارزشی می باشد از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران براساس قانون اساسی و نیز اعتقادات دینی و فرهنگی خود، پایبندی به تعهدات بین المللی و قراردادهای د و جانبه و چند جانبه را جزو اصول خود می داند.
با توجه به این مقدمه ،در اینجا نخست به تعدادی از اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که چارچوب سیاست خارجی این کشور را تعیین می کنند و بنحوی با چگونگی و ترسیم روابط خارجی کشور مرتبط است اشاره می شود و سپس خط مشی کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران منبعث از این اصول به عنوان نتیجه ذکر می شود.
* اصل 2 بند ج- نفی هر گونه ستمگری و ستمکشی و سلطهگری و سلطهپذیری،
* اصل 3 بند 5- طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب.
* اصل 3 بند 11 - تقویت کامل بنیه دفاع ملی از طریق آموزش نظامی عمومی برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی و نظام اسلامی کشور.
*اصل 9 : "در جمهوری اسلامی ایران آزادی و استقلال و وحدت و تمامیت اراضی کشور از یکدیگر تفکیک ناپذیرند و حفظ آنها وظیفه دولت و آحاد ملت است. هیچ فرد یا گروه یا مقامی حق ندارد به نام استفاده از آزادی، به استقلال سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی و تمامیت ارضی ایران کمترین خدشهای وارد کند و هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آزادیهای مشروع را، هر چند با وضع قوانین و مقررات، سلب کند."
* اصل 11 "به حکم آیه کریمه "ان هذه امتکم امه واحده و اناربکم فاعبدون" همه مسلمانان یک امتاند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه اإتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش دیر به عمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد."
*اصل 14 "به حکم آیه شریفه "لاینهاکمالله عنالدین لم یقاتلوکم فیالدین و لمیخرجوکم من دیارکم ان تبروهم و تقسطواالیهم انالله یحبالمقسطین" دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل نمایند و حقوق انسانی آنان را رعایت کنند. این اصل در حق کسانی اعتبار دارد که بر ضد اسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه و اقدام نکنند."
*اصل 15"زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارس است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانههای گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است."
*اصل 19 "مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود."
*اصل 26 "احزاب، جمعیتها، انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیتهای دینی شناخته شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهور اسلامی را نقض نکنند. هیچکس را نمیتوان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت." (در این اصل آزادی تشکیل احزاب، جمعیت ها، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن اسلامی یا اقلیت های دینی، مشروط به رعایت اموری از جمله استقلال کشور دانسته شده است.)
*اصل 41 "تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی و دولت نمیتواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند، مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید."
*اصل 42 "اتباع خارجه میتوانند در حدود قوانین به تابعیت ایران در آیند و سلب تابعیت اینگونه اشخاص در صورتی ممکن است که دولت دیگری تابعیت آنها را بپذیرد یا خود آنها درخواست کنند. "
*در اصل 43 ضمن تاکید بر استقلال وخودکفایی اقتصادی و رهایی از وابستگی به بیگانه، مقابله با هرگونه سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشور را مورد توجه خاص قرار می دهد...
*اصل 50 "در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میگردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است."
*اصل 67 "نمایندگان باید در نخستین جلسه مجلس به ترتیب زیر سوگند یاد کنند و متن قسمنامه را امضاء نمایند. بسماللهالرحمنالرحیم- من در برابر قرآن مجید، به خدای قادر متعال سوگند یاد میکنم .... در گفتهها و نوشتهها و اظهارنظرها، استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشم." (همچنانکه ملاحظه می شود در این سوگندنامه نمایندگان مجلس بحث دفاع از استقلال کشور شدیدا مورد تاکید قرار گرفته است).
*اصل 77 "عهدنامهها، مقاولهنامهها، قراردادها و موافقتنامههای بینالمللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد. "
*اصل 78 "هر گونه تغییر در خطوط مرزی ممنوع است مگر اصلاحات جزیی با رعایت مصالح کشور، به شرط این که یک طرفه نباشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزدن و به تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس شورای اسلامی برسد. "
*اصل 81 " دادن امتیاز تشکیل شرکتها و موُسسات در امور تجارتی و صنعتی و کشاورزی و معادن و خدمات به خارجیان مطلقا ممنوع است."
*اصل 82 "استخدام کارشناسان خارجی از طرف دولت ممنوع است مگر در موارد ضرورت با تصویب مجلس شورای اسلامی.
*اصل 121 "رییس جمهور در مجلس شورای اسلامی در جلسهای که با حضور رییس قوه قضاییه و اعضای شورای نگهبان تشکیل میشود به ترتیب زیر سوگند یاد میکند و سوگندنامه را امضاء مینماید. بسماللهالرحمنالرحیم- من به عنوان رییس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد میکنم که ... در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم ... "
*اصل 143 "ارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی کشور را بر عهده دارد. "
*اصل 145 "هیچ فرد خارجی به عضویت در ارتش و نیروهای انتظامی کشور پذیرفته نمیشود. "
*اصل 146 "استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفادههای صلحآمیز باشد ممنوع است."
*اصل 151 قانون اساسی دولت را موظف به فراهم نمودن برنامه و امکانات آموزش نظامی و دستیابی به آمادگی رزمی برای هر ایرانی بمنظور دفاع از کشور ، نموده است. به طوری که همه افراد همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند، ولی داشتن اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد.
*اصل 152 "سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نفی هر گونه سلطهجویی و سلطهپذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطهگر و روابط صلحآمیز متقابل با دول غیر محارب استوار است. "
*اصل 153 "هر گونه قرارداد که موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی و اقتصادی، فرهنگ، ارتش و دیگر شإون کشور گردد ممنوع است. "
*اصل 154 "جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود میداند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان میشناسد. بنا بر این در عین خودداری کامل از هر گونه دخالت در امور داخلی ملتهای دیگر، از مبارزه حقطلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت میکند. "
* اصل 155 "دولت جمهوری اسلامی ایران میتواند به کسانی که پناهندگی سیاسی بخواهند پناه دهد مگر این که بر طبق قوانین ایران خائن و تبهکار شناخته شوند. "
*اصل 176 به منظور تأمین منافع ملی و پاسداری از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی "شورای عالی امنیت ملی" به ریاست رییس جمهور، با وظایف زیر تشکیل میگرد.
1 - تعیین سیاستهای دفاعی - امنیتی کشور در محدوده سیاستهای کلی تعیین شده از طرف مقام رهبری. 2 - هماهنگ نمودن فعالیتهای سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی - امنیتی. 3 - بهرهگیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی ( در اینجا فلسفه تشکیل شورای عالی امنیت ملی بیانگر اهمیت حفظ حکومت اسلامی، تمامیت ارضی و حاکمیت ملی بیان شده است.)
با عنایت به موارد فوق الاشاره از قانون اساسی ، خط مشی و اصول کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را می توان در چند مورد زیر خلاصه کرد:
1- حفظ استقلال کشور در همه جوانب سیاسی، امنیتی، نظامی، اقتصادی ، فرهنگی و...
2- ممانعت از هرگونه دخالت بیگانگان در امور داخلی خود و محترم شمردن حق همه کشورها در تعیین سرنوشت خود ( نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری )
3- به رسمیت شناختن استقلال و آزادی به عنوان حقوق همه مردم جهان
4 – تلقی سعادت انسان در کل جامعه بشری بعنوان آرمان خود،
5- - حمایت از تلاش های حق طلبانه ملل و دولتهایی که در برابر مستکبرین در همه جهان مقاومت می کنند. ( دفاع از حقوق مظلومان، مستضعفان و مسلمانان جهان)
6- احترام و پایبندی به قراردادها و معاهدات بین المللی
7-اعتقاد به حقوق برابر ملتها و کشورها و عدم تعهد در قبال قدرت های سلطه گر
8- حل اختلافات بین المللی از طریق مسالمت آمیز و پذیرش حَکَمیت بر اساس حق و عدل
9- توسعه هر چه بیشتر روابط صلح آمیز و حسنه متقابل با دُوَل غیر محارب،
10- همکاری و مشارکت و ایفای نقش سازنده و فعال در تحولات بین المللی
11- توجه به مباحث محیط زیست جهانی و منطقه ای
12- دستاوردهای علمی و تکنولوژیکی بعنوان میراث مشترک بشری متعلق به تمام جوامع جهانی است و برای رسیدن به سعادت و تامین رفاه ملتها ضرورت دارد تا این دستاوردها در راستای اهداف صلح آمیز در اختیار همگان قرار گیرد
13- منع انعقاد قراردادهایی که می تواند سبب سلطه بیگانه بر کشور می گردد
14- رعایت عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی